ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
Το λογισμικό ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ έχει επιλεγεί από τα Υπουργεία Παιδείας της Ελλάδος και της Κύπρου για χρήση στα σχολεία Ελλάδας και Κύπρου. Το πρόγραμμα βοηθά το μαθητή να μάθει να γράφει αφηγηματικές και περιγραφικές εκθέσεις. Τον βοηθά να οργανώνει τις ιδέες του και να τις εκφράζει συγκροτημένα μέσα από κείμενα που έχουν ροή κι ενδιαφέρον. Επίσης, ο μαθητής καθοδηγείται να προσέχει λεπτομέρειες που κάνουν το γραπτό του λόγο σαφή και όμορφο.
Εκπαιδευτικά σημεία
Οργάνωση και ταξινόμηση ιδεών
Δομημένη μέθοδος συγγραφής εκθέσεων
Βελτίωση ενδιαφέροντος, ροής, δομής και εικόνας της έκθεσης
Χαρακτηριστικά τίτλου
Δυνατότητα εκτύπωσης
Προϊόν ερευνητικής μελέτης
Δυνατότητα αποθήκευσης εκθέσεων για μελλοντική χρήση
Χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία του μαθήματος της Έκθεσης σε επιλεγμένα σχολεία στο πλαίσιο του προγράμματος του ΥΠ.Ε.Π.Θ., «Νησί των Φαιάκων»
Το 2006 αξιολογήθηκε από το ΕΑ.ΙΤΥ στα πλαίσια του έργου ΑΜΑΛΘΕΙΑ ΙΙ και επιλέχθηκε για ένταξη στα δημοτικά σχολεία.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Θεωρητική προσέγγιση
Υπάρχει η άποψη πως οι μαθητές, ενώ μπορεί να κατέχουν αρκετές πληροφορίες σε λανθάνουσα κατάσταση (long-term memory), εντούτοις δυσκολεύονται να επαναφέρουν τις πιο απαραίτητες στην ενεργό μνήμη (short-term memory) και να τις χειριστούν κατάλληλα, ώστε να γράψουν ένα ολοκληρωμένο κείμενο (http://www.greek-language.gr). Άλλες μελέτες τονίζουν την αναγκαιότητα να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση και προσοχή στις διαδικασίες της γραφής παρά στο περιεχόμενο και στο τελικό προϊόν (Σπαντιδάκης, 1998). Αυτοί ήταν κάποιοι από τους λόγους ανάπτυξης ενός μεγάλου αριθμού ερευνών που στόχευαν και στοχεύουν στην αναζήτηση του τρόπου παραγωγής κειμένων από τους μαθητές και στις δυσκολίες που παρουσιάζονται σε τέτοιου είδους προσπάθειες.
Έτσι, επιχειρήθηκε η δημιουργία υπολογιστικών περιβαλλόντων όπως αυτό των «Ιδεοκατασκευών», τα οποία θα ήταν ικανά να υποστηρίζουν και να κατευθύνουν τη σκέψη των μαθητών, όταν εκφράζονται γραπτά. Σε λογισμικά αυτού του είδους ο μαθητής προχωρά με βήματα χρησιμοποιώντας έτοιμες πληροφορίες, τις οποίες αξιοποιεί όταν τις χρειάζεται και μέσα από ερωτήματα που στόχο έχουν να τον διευκολύνουν ή να τον κατευθύνουν προς ένα συγκεκριμένο στόχο. Οι υποστηρικτές αυτού του είδους των προγραμμάτων βρίσκονται πιο κοντά στις συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης, αφού πιστεύουν πως το (μπιχεβιοριστικό) περιβάλλον και η συστηματική καθοδήγηση από τις μηχανές είναι καθοριστικά για την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής γραπτού λόγου (http://www.greek-language.gr).
Άλλες πάλι μελέτες θεωρούν ότι το λογισμικό «Ιδεοκατασκευές» βασίζεται στη θεωρία μάθησης του Vygotski και στα γνωσιακά μοντέλα γραφής των γνωσιακών ψυχολόγων Bereiter και Scardamalia, που στοχεύουν στη συγγραφή αφηγηματικών και περιγραφικών κειμένων σε ατομική βάση (Σπαντιδάκης, 1998).
Για την ανάπτυξη των γνωσιακών και μεταγνωσιακών δεξιοτήτων στους μαθητές, ώστε αυτοί να μπορούν να εκφράζονται με επάρκεια και ακρίβεια, παρέχεται από λογισμικό βοήθεια με τρεις τρόπους:
α) με υποστηρίξεις που αφορούν τη βραχυχρόνια μνήμη,
β) με μεταγνωσιακές οδηγίες για μια υψηλοτέρου επιπέδου αξιολόγηση, επανεξέταση και κατανόηση του κειμένου και της διαδικασίας γραφής, και
γ) με μεταγνωστικές οδηγίες που αφορούν τις δομές του κειμένου (π.χ. παράγραφοι, προτάσεις, ορθογραφία), το είδος του κειμένου, τους στόχους του συγγραφέα και το ακροατήριο για το οποίο γράφεται το κείμενο.
(Κριτική θεώρηση του λογισμικόύ «Ιδεοκατασκευές» από τους δασκάλους Αριστείδη Πατεράκη - Γρηγόρη Φιλιππιάδη)
Κατηγοριοποίηση λογισμικού
Οι «Ιδεοκατασκευές» ανήκουν στα λογισμικά υποστήριξης της διαδικασίας παραγωγής γραπτού λόγου (writing process). Σύμφωνα με την «Εκπαιδευτική Πύλη» του ΥΠ.Ε.Π.Θ. είναι λογισμικό ανοιχτού τύπου που υποστηρίζει την ενεργητική και δημιουργική προσέγγιση στη μάθηση (http://www.e-yliko.gr). Ως λογισμικό ανοιχτού τύπου περιγράφεται και σε μελέτη για τις ΤΠΕ στην Ελλάδα (Ράπτης & Ράπτη, 2003, σελ. 86), ενώ στο «Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης» κατατάσσεται στην κατηγορία των «συστημάτων καθοδηγούμενης διδασκαλίας» (http://b-epipedo.cti.gr). Κρίνεται ότι η τελευταία άποψη είναι και η ορθή, αφού πρόκειται για ένα σύστημα κλειστό, που με συγκεκριμένα βήματα οδηγεί τον μαθητή στην παραγωγή γραπτού λόγου, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τα λογισμικά της κατηγορίας αυτής (LSW, 2000).
Σύντομη περιγραφή
Στο εξώφυλλο της θήκης του CD-Rom οι σχεδιαστές του λογισμικού ισχυρίζονται ότι με αυτό μαθαίνει κάποιος τον τρόπο να γράφει καλές «εκθέσεις» οργανώνοντας μεθοδικά τις ιδέες και τις σκέψεις του. Για τη συγγραφή ενός κειμένου ο μαθητής περνά από διαδοχικά στάδια, καθένα από τα οποία ενεργοποιείται με το κατάλληλο εικονίδιο: Ο χρήστης γράφει το όνομά του και ένα κωδικό πρόσβασης, που θα του επιτρέπει να μπαίνει στο λογισμικό και να επανεξετάζει το θέμα με το οποίο ασχολείται. Επιλέγει τον τύπο τελικού προϊόντος που θα δημιουργήσει (αφηγηματικό ή περιγραφικό), το κοινό στο οποίο απευθύνεται, τα κύρια σημεία και τη διάθεση που θα έχει το κείμενό του. Ο μαθητής καταγράφει τις ιδέες που έχει στο νου. Καθεμιά ιδέα πρέπει να τη συνοδεύσει υποχρεωτικά με ένα από τα εικονίδια που βρίσκονται στο μπλε πεδίο της οθόνης και, αν θέλει, με ένα από αυτά του πράσινου πεδίου. Στη φάση αυτή ταξινομεί όλες τις ιδέες που κατέγραψε, ώστε να υπάρχει αρχή (πρόλογος), μέση (κύριο θέμα) και τέλος (επίλογος). Εδώ αναλύει τις ιδέες που κατέγραψε στα προηγούμενα στάδια. Βελτιώνει τη δομή των ιδεών που ανέλυσε. Ξαναδιαβάζει το κείμενό του, το μετασχηματίζει και το αναδομεί «τακτοποιώντας» τις ιδέες του. Επανεξετάζει το περιεχόμενο της παρουσίασής του, με σκοπό αυτή τη φορά να αυξήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Βελτιώνει τη ροή της παρουσίασης.Μπορεί να χρησιμοποιήσει διάφορα μέρη του λόγου που συνδέουν έξυπνα τις προτάσεις και τις παραγράφους μεταξύ τους. Βελτιώνει την εικόνα της παρουσίασης μορφοποιώντας την. Εκτυπώνει το κείμενο.
Αξιολόγηση του λογισμικού
Μελετώντας το λογισμικό «Ιδεοκατασκευές» και χωρίς να έχει επιχειρηθεί η αξιοποίησή του σε πραγματικές καταστάσεις (συνθήκες διδασκαλίας στην τάξη) παρατηρήθηκαν τα εξής: Η εγκατάσταση του λογισμικού είναι εύκολη και πραγματοποιείται με τη βοήθεια ενός ελληνικού οδηγού, χωρίς προβλήματα σε υπολογιστές ενός τυπικού σχολικού εργαστηρίου. Το έντυπο εγχειρίδιο χρήσης είναι ένα μικρό 16σέλιδο βιβλιαράκι που βρίσκεται στη θήκη του CD-Rom. Εκεί αναφέρονται οι όροι χρήσης, οι απαιτήσεις του συστήματος και οι οδηγίες εγκατάστασης και εκτέλεσης του προγράμματος. Υπάρχουν, επίσης, εικονογραφημένες οδηγίες με τον κεντρικό πίνακα επιλογών, τα βασικά πλήκτρα, την εισαγωγή στοιχείων, τη δημιουργία νέου κειμένου, την επιλογή ήδη καταχωρημένου κειμένου, την καταγραφή ιδεών, την ταξινόμηση ιδεών, την πρώτη καταγραφή, τη βελτίωση της δομής, τη βελτίωση του ενδιαφέροντος, τη βελτίωση της ροής, τη βελτίωση της εικόνας του κειμένου και την εκτύπωση. Όλες οι πληροφορίες που δίνονται είναι σαφείς και ολοκληρωμένες. Εκτός από το έντυπο εγχειρίδιο, οι πληροφορίες δίνονται και σε ηλεκτρονική μορφή στο αρχείο με το όνομα readme (τύπου pdf), που βρίσκεται μέσα στο CD. Στις οδηγίες, ωστόσο, δεν αναφέρεται πουθενά τηλεφωνικός αριθμός τεχνικής υποστήριξης ή διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Έντυπο συνοδευτικό υλικό δεν παρέχεται. Το συγκεκριμένο λογισμικό συνοδεύεται μόνο από το εγχειρίδιο χρήσης και όχι από συμπληρωματικό υλικό που μπορεί να στηρίξει τον εκπαιδευτικό στην παιδαγωγική αξιοποίησή του (σχέδια μαθημάτων, μαθησιακές δραστηριότητες, φύλλα εργασιών, σενάρια διδασκαλίας κ.λπ.). Απουσιάζει, επίσης, ο οδηγός δασκάλου για την ομάδα-στόχο για την οποία έχει δημιουργηθεί το CD-Rom, για το πώς σχετίζεται με τους σκοπούς για τους οποίους σχεδιάστηκε και για πιθανούς τρόπους χρήσης του μέσα στην τάξη.
Ο βασικός στόχος των «Ιδεοκατασκευών» (η υποβοήθηση της διαδικασίας ανάπτυξης ιδεών) περιγράφεται μόνο μέσα στο πρόγραμμα, στο μενού επιλογών «Περί» και στο υπομενού «Στόχοι». Επισημαίνεται ότι ο όρος «έκθεση», που χρησιμοποιείται συχνά τόσο στο εγχειρίδιο όσο και στο περιβάλλον εργασίας του ίδιου του λογισμικού, θεωρείται πλέον αδόκιμος (θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η έκφραση «παραγωγή γραπτού λόγου»). Κρίνεται ότι καλό θα ήταν ο εκπαιδευτικός να έχει στη διάθεσή του περισσότερο υλικό που θα επεξηγούσε τη σκοπιμότητα χρήσης κάποιων στοιχείων που περιέχει το λογισμικό (πχ. χρήση εικονιδίων στην καταγραφή των ιδεών). Μια μικρή έρευνα στο Διαδίκτυο που είχε στόχο την εξεύρεση τόσο υλικού υποστήριξης της διδασκαλίας με τη χρήση των «Ιδεοκατασκευών» όσο και υλικού που αφορά την ανάπτυξή του, την παλιότερη αξιοποίησή του στην τάξη και την αξιολόγησή του δεν απέφερε καρπούς.
Ο μηχανισμός πλοήγησης (μενού, εικονίδια) είναι σαφής, λογικός και εύκολος στη χρήση, ενώ οι εντολές που χρησιμοποιούνται για την πλοήγηση στο CDRom είναι απλές και ομοιόμορφες. Σε κάθε παράθυρο υπάρχουν εικονίδια που δίνουν τη δυνατότητα στον χρήστη να βγει εύκολα από μια συγκεκριμένη οθόνη και να μετακινηθεί σε άλλες ή να επαναλάβει όλα ή κάποια από τα βήματά του και να προβεί σε διορθώσεις. Το τελικό κείμενο μπορεί να εκτυπωθεί. Σε ό,τι αφορά το σχεδιασμό των «Ιδεοκατασκευών», οι εμφανίσεις των μενού και της οθόνης είναι φιλικές προς τον χρήστη και τακτοποιημένες. Οι οδηγίες και το οπτικό υλικό είναι κατάλληλα όσον αφορά τη χρήση του από μαθητές της Ε’ και της Στ’ τάξης. Η βοήθεια παρέχεται με εύχρηστο τρόπο. Τα διαδραστικά στοιχεία που υπάρχουν στο λογισμικό έχουν κοινά χαρακτηριστικά με εκείνα που συναντώνται σε λογισμικά καθοδηγούμενης διδασκαλίας, παρέχοντας στον μαθητή χρήσιμες πληροφορίες για το γραπτό του κείμενο (με ιδιαίτερη βαρύτητα στη δομή και το σχεδιασμό). Στα αρνητικά στοιχεία καταγράφουμε την έλλειψη δυνατότητας «δικτυακής» χρήσης του λογισμικού καθώς και το ότι τα εικονίδια που συνοδεύουν προαιρετικά την κάθε ιδέα έχουν χαμηλή ανάλυση, δεν είναι ελκυστικά, ενώ δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία.
Στη φάση της καταγραφής των ιδεών καλείται ο μαθητής με τη χρήση βασικών εικονιδίων να κατατάξει την κάθε ιδέα που καταγράφει σε κατηγορία (χρόνος, ήρωας, κεντρικό γεγονός, περιβάλλον κ.λπ.). Θεωρούμε ότι η υποχρεωτική κατηγοριοποίησή της στις συγκεκριμένες κατηγορίες που περιέχει το λογισμικό μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα, αφού κάποιες από αυτές μπορεί να μην αντιστοιχούν σε καμιά κατηγορία. Στο σημείο αυτό διαπιστώθηκε η ύπαρξη κατηγορίας ιδεών υπό τον τίτλο «Συνάντηση υποθέσεων». Τόσο ο τίτλος της κατηγορίας αυτής όσο και η ερμηνεία που επιχειρείται από την επιλογή «βοήθεια» του λογισμικού («αν στο κεντρικό θέμα σου εμπεριέχονται περισσότερες από μια υποθέσεις, φρόντισε αυτές να συναντιούνται») εκτιμούμε ότι είναι δυσνόητες για την πλειονότητα των μαθητών της Ε’ και της ΣΤ’ τάξης. Στη φάση της βελτίωσης της ροής της παρουσίασης το διαθέσιμο λεξιλόγιο παρουσιάζεται στη δεξιά πλευρά της οθόνης. Κρίνουμε ότι ο μηχανισμός αναζήτησης της κατάλληλης λέξης είναι δύσχρηστος και αργός, και πιθανώς η χρήση του να δυσκολέψει τους μαθητές. Οι «Ιδεοκατασκευές» υποστηρίζουν συνεργατικά σχήματα στην καλλιέργεια της διαδικασίας περιγραφικών ή αφηγηματικών κειμένων. Κρίνεται ότι ανάλογες δράσεις θα μπορούσαν να οργανωθούν το ίδιο αποτελεσματικά χωρίς τη χρήση της τεχνολογίας. Για το λόγο αυτό, και πέρα από τα καινοτόμα στοιχεία που χρησιμοποιούνται, δεν θεωρείται βέβαιη η αντοχή της χρήσης του λογισμικού στο πέρασμα του χρόνου.
Συμπεράσματα
Το λογισμικό «Ιδεοκατασκευές» έρχεται για να στηρίξει το έργο του εκπαιδευτικού στο γλωσσικό μάθημα και συγκεκριμένα τη διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου από τους μαθητές. Η χρήση του συμβάλλει στη δημιουργία κατάλληλου παιδαγωγικού και μαθησιακού κλίματος (συνεργατικό μοντέλο ομαδικής εργασίας - ομαδοσυνεργατική μάθηση). Οι οδηγίες που δίνονται διευκολύνουν τους μαθητές να ακολουθήσουν μια πρακτική συγγραφής δομημένη σε βήματα, ώστε να οργανώνουν τις ιδέες τους, να τις αναπτύσσουν φραστικά, να τις ταξινομούν και να συνθέτουν παραγράφους σε κείμενα με ροή και ενδιαφέρον, τα οποία μπορούν να τα επεξεργάζονται οποιαδήποτε στιγμή. Η αποτελεσματικότητα της χρήσης του λογισμικού είναι σαφώς εξαρτημένη από το βαθμό εξοικείωσης του ίδιου του εκπαιδευτικού με την οργάνωση και διεξαγωγή διδασκαλιών υποστηριζόμενων από τις ΤΠΕ (Σολομωνίδου, 2002). Η απουσία παιδαγωγικού υποστηρικτικού υλικού καθιστά προβληματική την ουσιαστική αξιοποίηση του λογισμικού. Με βάση τα στοιχεία που βρέθηκαν και σε συνδυασμό με τις εμπειρικές μας παρατηρήσεις, φαίνεται ότι η μακρόχρονη παρουσία του λογισμικού στο εμπόριο δεν συνοδεύτηκε από την παραγωγή μιας βελτιωμένης έκδοσής του, που θα προέκυπτε μετά από την πολύχρονη αξιοποίησή του στη διδακτική πράξη.
Εισήγηση για το λογισμικό ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ εδώ
Παρουσίαση του λογισμικού ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ